Steeds vaker worden drones ingezet voor controles. Ze zijn inmiddels ook op het water te zien. Diverse schippers klagen over controles met drones. Wat kan en mag en wie doet wat met drones?
De politie gebruikt drones. Rijkswaterstaat gebruikt ze ook, maar dan alleen voor incidentmanagement en door de inzet van particuliere bedrijven om bruggen, suizen, stuwen en tunnels te controleren. Ook de Inspectie Leefomgeving en Transport zet ze in. Onder meer om te checken of tankers varend ontgassen waar dat niet mag. Ontstaat op deze manier nog meer controle op de scheepvaart, die volgens schippers toch al te vaak verschillende handhavers aan boord krijgen.
Drone2Go
Drones zijn hartstikke handig. Ze zijn snel inzetbaar, geven vanuit de lucht goed overzicht van een situatie en ze kunnen komen op plekken waar instanties anders niet kunnen controleren. Ze worden meer en meer gemeengoed. Nu worden ze nog bediend vanaf de grond, er wordt echter ook al gewerkt aan autonoom vliegende drones. Daarvoor is Drone2Go opgericht, een innovatief samenwerkingsproject van Rijkswaterstaat met de politie, brandweer, ILT Aerosensing en de Voedsel- en Waren Autoriteit.
Tussen Nijmegen en Tiel is langs de Waal een speciaal testgebied voor drones. Daar wordt de techniek getest. Het is de bedoeling dat de dronebeelden live beschikbaar komen voor verkeerspost aan de Waal. Ook de mobiele verkeersleiders op het water, de politie en de brandweer kunnen de beelden zien om zo direct gericht tot actie over te kunnen gaan als er een calamiteit is.
Autonoom vliegen
De ILT geeft vergunningen voor dronevluchten uit voor overheidsdiensten en ook speciale ontheffingen voor bijvoorbeeld buiten zicht vliegen van de piloot of nachtvluchten. Staatsluchtvaartuigen worden onder meer ingezet voor militaire activiteiten, douaneactiviteiten, politieactiviteiten, brandbestrijding, grenscontrole, kustbewaking, en opsporing. Sinds 2021 is het toegestaan om in Nederland automatische drones in te zetten voor inspectie- en bewakingsdoeleinden.
Er moet echter nog het een en ander gebeuren voordat autonoom vliegen veilig is. De aandacht gaat vooral uit naar U-space: verkeersmanagement voor drones. Om autonoom te kunnen vliegen is U-space noodzakelijk, een Europees luchtverkeersmanagementsysteem met geautomatiseerde communicatie tussen en met onbemande luchtvaart.
Niet handhaven
Nu heeft elke organisatie nog dronepiloten. Rijkswaterstaat heeft er 23 in dienst. Zij brengen dagelijks objecten en situaties vanuit de lucht in beeld. “Voor incidentmanagement heeft dat toegevoegde waarde, je hebt snel overzicht en het is goedkoper dan een helikopter of een vaartuig sturen”, vertelt een communicatieadviseur van Rijkswaterstaat. “Bijvoorbeeld bij een oliespoor, dat is snel en helder in kaart te brengen. Hierdoor kan er adequater opgetreden worden.” Ook bij andere calamiteiten is de drone goed en snel inzetbaar.
“Handhaven doet RWS niet met drones. Drones kunnen wel de plaats van een ingrijpend delict in beeld brengen, zodat we geen enkel spoor missen en de beelden kunnen later als bewijs dienen.”
“De politie gebruikt ook drones. De landelijke eenheid waar de politie op de vaarwegen onder valt, zet drones in voor incidentmanagement”, stelt een woordvoerder. “Bij het vastleggen van oliesporen en waar overtredingen zijn gemaakt kunnen de beelden ook worden gebruikt als bewijsmateriaal.”
Misstanden die de politie vastlegt, kunnen wel worden gebruikt voor handhaving. De drones zijn geijkt, het droneteam van de politie is 200 man sterk. “Tot nu toe is het gebruik alleen voor specifieke incidenten of milieuaanvragen gebruikt en ondersteunend voor beeldmateriaal op een plaats delict. We doen weinig op het gebied van binnenvaart.”
Strafrecht
“Het observeren met drones is vanuit het strafrecht of bestuursrecht aan verschillende specifieke eisen en voorwaarden gekoppeld”, vertelt een woordvoerder van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). “De doelgroep bepaalt de extra waarborgen en eisen bij de inzet van drones als het gaat om particulieren. Hun privacy wordt namelijk via de AVG-wetgeving goed beschermd.”
Maar de doelgroep in het taakveld van de ILT betreft voornamelijk bedrijven. “Dan gelden minder harde randvoorwaarden vanuit de AVG bij het verwerken van persoonsgegevens.”
De ILT heeft ruime bevoegdheden om drones zowel voor toezicht als opsporing in te zetten. Ook beschikt de Inspectie inmiddels over een automatisch blurringsysteem om personen en kentekens onherkenbaar te maken. Voor de toezichthoudende en opsporende taak is de ILT meestal niet geïnteresseerd in individuen.
Privacy
Drones zijn inzetbaar voor ontgassingen door tankers, controle op het transport van afval en gevaarlijke stoffen over de weg en op opslag van afvalstoffen, grond- en bouwstoffen. Ook bij het controleren van het sjorren van containers tijdens het varen en inspecties van offshore-locaties zijn de camerabeelden inmiddels hulpmiddelen. Er wordt gewerkt aan de ontwikkeling van drones met een gasmeetsysteem voor het meten van uitstoot van zeeschepen en het uitvoeren van stofmetingen in de lucht.
Diverse binnenvaartschippers meldden inmiddels dat ze met drones gespot zijn – zelfs ‘s nachts. Achteraf kregen ze bijvoorbeeld een schriftelijk controle op bijvoorbeeld de vaartijden en de bemanningssterkte, of een proces-verbaal voor ontgassen op verboden plaatsen. Sommigen vermoeden dat de dronecontrole werd gecombineerd met AIS-informatie.
Andries de Weerd, regiovertegenwoordiger bij Koninklijke Binnenvaart Nederland, herkent dat: “Wij hebben soms het idee dat AIS de aanleiding is om met de drone te gaan kijken. Tegen dronecontrole hebben wij niets, maar wel hoe dat tot stand gekomen is. De binnenvaart heeft immers niets te verbergen.”
De meervoudige economische strafkamer van de rechtbank in Amsterdam deed op 18 januari uitspraak in een aantal zaken over varend ontgassen. Daarbij kwam het gebruik van AIS-gegevens bij de opsporing ook aan bod in de verdediging van de aangeklaagden. Dat stond de rechter in deze zaken toe, omdat het ging om schepen die eigendom waren van vennootschappen. Anders was het geweest bij een schip dat eigendom is van en geregistreerd staat op naam van een natuurlijk persoon. Dan vallen de AIS-gegevens onder de privacywetgeving.
